اقتصاد دانش بنیان

رئیس مرکز توسعه فناوری‌­های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بهره‌گیری از همه ی ظرفیتهای معاونت علمی در توسعه ی زیست بوم نوآوری و کارآفرینی ایرانی و تاثیر آن بر رونق تولید را تشریح کرد. 

مقام معظم رهبری در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی در حسینیه‌ امام خمینی(ره) در مهرماه سال ۹۷ فرمودند: «آقای سورنا ستاری -که پسر آن شهید است- و دوستانش و همکارانش باید شب و روز نشناسند؛ باید شب و روز نشناسید، باید کار کنید؛ کار کنید تا بتوانید نخبه را شناسایی کنید، نخبه را جذب کنید، نخبه را هدایت کنید، نخبه را سازمان‌دهی کنید، سخن نخبه را بشنوید، درد نخبه را دوا کنید.»

مقام معظم رهبری در این دیدار از مسؤولان مطالبه کردند که برای سازمان‌دهی نخبه‌ها شب و روز نشناسند، همان کاری که به گفته همکاران سورنا ستاری او هم به تبعیت از رهبر معظم انقلاب همین‌ها را از مدیران مجموعه‌اش می‌خواهد.

ستاری جوان که خود از نخبگان کشور است در مجموعه تحت مدیریت خود در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز از مدیران جوان نخبه‌ای بهره برده تا بتواند همین مطالبات رهبری را تحقق بخشد.

در این باره با اسماعیل قادری‌فر رئیس مرکز توسعه فناوری‌­های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به گفت‌وگو نشستیم.

مدیر علمی جوانی که هنوز چهل سالگی را ندیده و خود را فرزند انقلاب می‌داند؛ وقتی درباره کارش سوال می‌کنیم او هم به تبعیت از خواسته‌های رهبر انقلاب از تلاش‌های شبانه‌روزی و سفرهای پیاپی مدیران مجموعه معاونت علمی می‌گوید.

درباره موفقیت‌های کاری‌اش می‌پرسیم قبل از هر چیزی از محمود شیخ زین‌الدین معاون فقید معاونت علمی و فناوری سخن می‌گوید؛ با مردم سیل‌زده کشورمان ابراز همدردی می‌کند و ظرفیت‌های جوانان کشورمان را یادآور می‌شود.

این وفاداری به استاد، همدردی با مردم و محبت به جوانان و نخبگان کشور سبب می‌شود تا درباره چگونگی انجام مسوولیتش در معاونت علمی از او سوال کنیم.

آنچه در گفت‌وگوی ما با قادری‌فر می‌خوانید:

* با توان شرکت‌های ایرانی هیچگاه کمبود دارو نداشتیم

* امروز فناور ایرانی با تجهیز ایرانی به روند تولید علم می‌پردازد

* اصرار و سخت گیری ستاری درباره زیست‌بوم فناوری

* در حوزه اکوسیستم استارتاپی در خاورمیانه بی‌رقیبیم

* خودکفایی در تولید مواد دارویی پیشرفته نوترکیب

 درباره چگونگی عملکرد خودتان و به طور کلی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صحبت کنید، چقدر از عملکرد خودتان راضی هستید؟

می‌خواهم راجع به دو بخش صحبت کنم یکی اینکه ماهیت رویکرد معاونت علمی و فناوری به خصوص در 5 سال اخیر که آقای ستاری مدیریت را بر عهده داشته است، خوشبختانه رویکرد خوبی بوده است، البته ما خودمان بر این باوریم که میزان و ارزیابی موفقیت خودمان را در درجه اول باید بر اساس منویات مقام معظم رهبری بسنجیم و این مساله را درنظر بگیریم که آیا ایشان به عنوان سکاندار کشتی انقلاب از عملکرد و کارکرد ما در مجموعه معاونت علمی راضی هستند یا خیر، این مسأله یکی از نکات کلیدی است که تمام ارکان معاونت با جان و دل به دنبال آن هستند یعنی تحقق منویات رهبر معظم انقلاب و برنامه‌های دولت در حوزه علم و فناوری.

* احیای یک قانون زیرخاکی

معاونت در سال 92 در دوره جدید دولت که آقای ستاری به عنوان معاون علمی و فناوری منصوب شد، اصلی‌ترین وجهه همت خود را احیا و اجرای قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و اختراعات قرار داده است، قانون بسیار جامع و مترقی که در سال 89 به تصویب دولت و مجلس وقت رسیده و ابلاغ شده اما به دلیل اختلاف سلیقه‌های آن زمان بین مجموعه وزارت علوم و معاونت علمی این قانون عملاً اجرایی نشد، اما باور ما این است که این قانون بسیار خوب و یک سند بالادستی متقن برای جهت‌بخشی به فعالیت‌های علمی به شمار می‌‌رود و آقای ستاری بارها در صحبت‌های خود نیز گفته است که ما یک قانون بر زمین مانده و زیرخاکی را احیا کردیم و آن را به عنوان یک سند راهبردی و استراتژیک برای توسعه مباحث علم و فناوری در کشور وجهه همت خود قرار دادیم.

 مزایای اجرای این قانون چیست که آن را سند راهبردی علم و فناوری کشور می‌دانید؟

 این قانون ظرفیت‌های بالقوه بسیار زیادی برای اثربخشی و معنی دار کردن موضوع اقتصاد دانش‌بنیان در منظومه اقتصادی کشور دارد، یعنی ما چگونه بتوانیم ظرفیت‌های فناورانه کشور را به گونه‌ای فعال کنیم که کسب و کار و رویکرد تجاری‌سازی در فعالیت‌های علمی کشور منجر شود که در اقتصاد کلان کشور اثری از اقتصاد دانش‌بنیان ببینیم، اثری که مثلا در دو سه دهه گذشته همزمان با پیشرفت‌های علمی کشور در حوزه اقتصادی ملموس نبوده، یعنی ما همیشه از سال ۲۰۱۰ میلادی این افتخار را داشتیم که به عنوان یکی برترین‌های تولید علم دنیا معرفی شویم و شتاب علمی کشورمان ۱۱ برابر شتاب علمی کشورهای دیگر دنیا اعلام شد و همه این‌ها جهت‌گیری در راستای منویات رهبری مانند نهضت نرم‌افزاری است که فارغ از مسائل سیاسی همیشه در دولت‌های مختلف مورد توجه بوده و خوشبختانه این روند ادامه دارد بوده، گاهی کند شده یا غفلت‌هایی صورت گرفته اما در کل روند رو به رشد و مثبتی بوده است.

در کنار این افتخار ملی که به گفته رهبر معظم انقلاب یک اقتدار ملی است همیشه یک سایه روشن اقتصادی هم مطرح بوده، مثلاً شاخص اقتصاد و نوآوری ما شاخص خوبی نبوده و ما هم کمتر به آن می‌پرداختیم، شاید نگاه درست این بوده که ما با نگاه امیدبخشی به جامعه بگوییم که روند تولیدات علمی بسیار خوب و پرشتاب و واقعی بوده اما نباید از شاخص توسعه اقتصاد دانش‌بنیان هم غافل می‌شدیم، این شاخص‌ها باید همزمان با هم رشد کند.

در سال ۲۰۱۲ که رتبه ۱۶ اسکوپوس تولید علم دنیا به نام ایران ثبت شد، شاخص توسعه اقتصادی ما 94 بوده یعنی اقتصاد دانش‌بنیان در کشور معنی‌دار نبوده البته نمی‌توانیم نقد بدبینانه‌ای نسبت به این موضوع داشته باشیم زیرا کشور حرکت خود را شروع کرده بوده و شاید حالا زمان این بود که ما تجاری‌سازی را شروع می‌کردیم.

در هر صورت آقای ستاری با ورود به معاونت علمی سعی کرد با یک تیم حرفه‌ای، جوان و متخصص قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را در دستور کار قرار دهد.

تعداد شرکت‌های احراز صلاحیت شده کشور در پایان سال 92 کمتر از 90 شرکت بود که در کمتر از 5 سال در طلیعه چهل و یکمین سال پیروزی انقلاب اسلامی این عدد از مرز 4200 شرکت گذشت و پیش‌بینی می‌کنیم تا پایان دهه 90 شمسی این شرکت‌ها از مرز 10 هزار شرکت هم بگذرند و امیدواریم این پیش بینی را جامه عمل هم بپوشانیم.

ما این قول را به جامعه علمی کشور می‌دهیم و تلاش فناوران جوانان‌مان این است که به بیش از 10 هزار شرکت دانش‌بنیان تا پایان دهه شمسی 90 برسیم و نکته حائز اهمیت این است که میزان فروش این شرکت‌ها هم افزایش یابد و سهم پژوهش در تولید ناخالص ملی بین نیم درصد ارزیابی می‌شود که خوشبختانه امروز در جایگاهی هستیم که تا سال 96 همین شرکت‌های دانش‌بنیان در بدترین شرایط متلاطم اقتصادی حدود 60 هزار میلیارد تومان فروش را ثبت کردند که این رکورد بسیار خوب و قابل اعتنا است.

این میزان فروش داخلی است یا مربوط به صادرات محصولات است؟

این فروش اعم از فروش محصولات به صورت داخلی و خارجی بوده است یعنی صادرات هم انجام شده است.

در حال حاضر هم دوستان ما در حال آمارگیری فروش شرکت‌ها در سال ۹۷ هستند که برآورد ما این است این آمار به ۹۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است.

این مساله یعنی کم‌کم اقتصاد دانش‌بنیان در مجموعه اقتصاد کلان کشور در حال عرض اندام است و این جهت‌گیری درستی که بر بستر پلتفرم دانش‌بنیان استوار شده کم‌کم معنی‌دار بودن خود را در حوزه فروش فناوری نشان می‌دهد و این باورپذیری را هم به اقتصاد سنتی و متاسفانه آسیب‌پذیر نفتی کشور القا می‌کند و هم بارقه‌های امید را در دل جوانان ایجاد می‌کند که به معنی واقعی کلمه شاه‌بیت رسیدن به اقتصاد موفق، اقتصاد دانایی‌محور است.

* در حال حاضر فناور ایرانی با تجهیز ایرانی به روند تولید علم می‌پردازد

باورمان این است که فعالیت‌های تحقیقاتی و علمی که در کشور چه در بخش وزارت علوم و چه پزشکی و وزارت بهداشت انجام می‌شود باید در پلت‌فرم دانش‌بنیان قرار بگیرد و بتوانیم بحث تجاری‌سازی محصولات، بازارسازی و تحریک تقاضا را با ابزارهای سیاستی گوناگون انجام دهیم.در حال حاضر اختلاف نظرها که بعضا در مجموعه معاونت علمی و وزارت علوم و حتی بهداشت بوده به طور مطلق برطرف شده و معاونت خود را به عنوان نهادی که تسهیل‌گر جریان علم و فناوری و بازارساز است، نشان می‌دهد و ما هرگز در معاونت علمی به صورت موازی در حوزه کاری وزارت علوم وارد نشدیم و نمی‌شویم و نخواهیم شد.این مسأله کار درستی بوده که فارغ از نگاه‌های سیاسی و با اتکا به جریان نخبگی کشور انجام شده است، خود آقای ستاری به عنوان یک نخبه این مسأله را در دستور کار خود قرار داده است و مقام معظم رهبری در جمع نخبگان کشور نیز سورنا ستاری را مورد تفقد و رضایت قرار داده و بیان فرمودند که یک جوان با الگو قرار دادن پدر بزرگوارش شهید ستاری توانسته این حرکت رضایت‌بخش را در کشور انجام دهد.

به طور مثال چه ابزارهایی؟

 مثلاً ابزارهای خوبی مانند نمایشگاه تجهیزات آزمایشگاهی ساخت داخل که 500 شرکت دانش‌بنیان با تنوع ۱۲ هزار محصول فناورانه در پنج دوره در کشور ایجاد شده و سال گذشته حدود 3 هزار میلیارد تومان درخواست خرید از دانشگاه‌ها داشتیم، تجهیزاتی که تقریبا صد در صد از خارج وارد می‌شد و پیش از این ممکن بود در یک سال ۷۰ میلیون یورو تجهیزات وارد کنیم که البته در آن زمان لازم بود؛ اما در حال حاضر عمده این تجهیزات توسط محققان و فناوران جوان ما تولید می‌شود و فناور ایرانی با تجهیز ایرانی به روند تولید علم و فناوری در کشور می‌پردازد.

این تجهیزات ایرانی مورد توجه کشورهای منطقه هم قرار گرفته و بسیاری از این تجهیزات به کشورهای دیگر نیز صادر شده است به طور مثال به کشورهایی مانند عراق و عمان و کشورهای آسیای میانه صادرات داشته‌ایم، بسیاری از این تجهیزات موفق به دریافت اخذ استانداردهای اروپایی و CE شده‌اند و همپا با تجهیزات روز پیشرفته عرض اندام می‌کنند.

* کلیدواژه توسعه زیست‌بوم نوآوری وارد ادبیات علمی کشور شده است

کم‌کم این مدل پیش می‌رود و توسعه می‌یابد و در این دوران بلوغ و فعالیت معاونت علمی تقریباً از سال 95 با مدیریت آقای ستاری که دارای ذهن پویا و باهوشی هستند، ادبیات جدیدی وارد ادبیات علمی و فناوری کشور شده است و آن هم بحث توسعه زیست‌بوم و نوآوری در کشور بوده یعنی در کنار پلت‌فرم و سکوی ایجاد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به فکر رونق‌بخشی به تولیدات فناوران در کشور هم بودیم و با بازدیدها و فعالیت‌هایی که داشتیم کم کم به این نتیجه رسیدیم که این موفقیت عمق نمی‌یابد و این دستاورد حاصل نمی‌شود، مگر اینکه بتوانیم عناصر یک زیست‌بوم را به درستی بشناسیم و شکل‌گیری یک زیست‌بوم کسب و کار مناسب می‌تواند تضمین‌کننده دوام و موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان باشد.

 این کار صورت گرفته است؟

 بله، در نیمه دوره کاری معاونت علمی این واژه جدید تحت عنوان توسعه زیست‌بوم نوآوری وارد ادبیات علمی کشور شده و در یک برنامه محوری تحت عنوان فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان که این امر هم در سال ۹۵ مورد تفقد رهبر معظم انقلاب قرار گرفته است، فعالیت کردیم که بحث فرهنگ‌سازی علم و فناوری هم وارد ادبیات جاری حوزه علم و فناوری کشور کردیم که در این مسیر رسانه‌ها هم با ما همکاری داشتند و برنامه‌های بسیاری از صدا و سیما نیز در این حوزه پخش شده، برگزاری جشنواره ایران ساخت هم بسیار در این زمینه موثر بوده است.

در کنار ستادهای مختلف معاونت علمی، ستاد توسعه فرهنگ و علم و توسعه دانش‌بنیان هم در معاونت علمی فعال بوده است و وظیفه و مأموریت این ستاد را تنوع‌بخشی و ایجاد زیست‌بوم فناوری قرار دادیم و این هم یکی از ابتکارات معاونت علمی در این دوره بوده است.

ما در نسل دوم اکوسیستم استارتاپی در کشور و توسعه شتاب‌دهنده‌های تخصصی تقریبا از اواسط سال ۹۷ از طریق ستادهای توسعه فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایجاد شتاب‌دهنده‌های تخصصی را در دستور کار قرار دادیم. در حال حاضر نزدیک به ۶۰ شتاب‌دهنده فعال در کشور داریم که کار حمایت از تیم‌ها و سرمایه‌گذاری اولیه را انجام می‌دهند تا کم‌کم استارتاپ‌ها به بلوغ برسند و در کسب‌وکار وارد شوند.

* بهره‌گیری از پهنه‌های متروکه برای رسوخ فناوری

معاونت علمی برای حمایت از این تیم‌ها چه کرده است؟

یکی از پشتیبانی‌ها برای توسعه این اکوسیستم استارتاپی، ایجاد ساختارهای معاونت علمی بوده است که با مفهومی تحت عنوان ایجاد کارخانه‌های نوآوری در پهنای صنعتی متروکه دنبال شده است؛ به این معنی که ما دیدیم حجم عمده‌ای از تعهدات مالی دولت مربوط به طرح‌های عمرانی ناتمام است و اگر ما می‌خواستیم ساختمان‌های جدید بسازیم باری بر دوش دولت بود به همین دلیل ما از همین زیرساخت‌های موجود استفاده کردیم که همکاری و تعامل نزدیک با شهرداری سبب شد تا بازسازی و بهسازی پهنای متروکه شهری و تبدیل آن به کارخانه‌های نوآوری را به عنوان سیاست محوری دنبال کردیم.

با مسؤولان شهرداری تهران و شهرداری‌های مناطق مذاکره کردیم و تبدیل و بازسازی صحنه‌های متروکه به کارخانه نوآوری را دنبال کردیم که در حال حاضر یکی از این کارخانه‌های ما به بزرگ‌ترین استارتاپ خاورمیانه تبدیل شده است که مدل‌های موفق آن در دنیا هم وجود دارد به طور مثال یکی از همین کارخانه‌های نوآوری در پاریس است که سرمایه‌گذار آن یک خانم ایرانی بوده که ۲۵۰ میلیون یورو برای این کارخانه نوآوری به عنوان بزرگ‌ترین کارخانه استارتاپی در دنیا هزینه کردند.

* توسعه اشتغال پایدار از طریق کارخانه‌های نوآوری

این کارخانه چقدر ظرفیت اشتغال دارد؟

قادری‌فر: در حال حاضر حدود ۸۰۰ نفر از نیروهای حوزه استارتاپی ما در آن‌جا مشغول کار هستند و امیدواریم افتتاح رسمی این کارخانه را با حضور رئیس جمهور داشته باشیم.

این کارخانه ۳۵۰۰ نفر ظرفیت اشتغال پایدار دارد، این مدل‌ها به صورت جزیره‌ای در سراسر کشور ایجاد شده و بیش از ۶۰ مرکز نوآوری فعال در کنار مراکز رشد پارک‌های علم و فناوری داریم و شاه بیت این کار این است که در حداقل زمان ممکن این‌ها را به خدمت جریان نوآوری در کشور بگیریم.

برای این موضوع با دانشگاه‌ها هم در ارتباط هستید؟

بله، اتفاقا در دوره مدیریت آقای طهرانچی در دانشگاه آزاد بحث ایجاد سراهای نوآوری و تبدیل ساختمان‌هایی که به دلیل کمبود دانشجو تقریبا بلااستفاده هستند را دنبال کردیم، در تهران ۳ سرای نوآوری راه‌اندازی شده است، در محل واحد تهران مرکز و علوم و تحقیقات سراهایی راه‌اندازی شده تا ظرفیت‌های بلااستفاده مانده در خدمت جریان نوآوری قرار گیرد، بنابراین در توسعه زیست‌بوم نوآوری بحث توسعه زیرساخت‌ها انجام شده که به جای خرج کردن پول و منابع محدود دولتی، از فضاهای متروکه برای جریان نوآوری استفاده کردیم و ستادهای معاونت را هم مأمور به ایجاد شتاب‌دهنده‌های تخصصی کردیم.

* حمایت از شتاب‌دهنده‌ها برای خودکفایی صد در صدی در تولید مواد دارویی پیشرفته

مثلا در چه حوزه‌هایی؟

 در حال حاضر حدود 5 شتاب‌دهنده در حوزه زیست فناوری به تولید واکسن و دارو می‌پردازد که با همکاری وزارت بهداشت تولید صد قلم دارو و مواد دارویی هم در بخش واکسن و داروی انسانی و هم طیور را با حوزه سازمان دامپزشکی وزارت جهاد کشاورزی دنبال می‌کنیم که این شتاب‌دهنده‌ها تولید کنند.

ما در حالی بیش از 97 درصد از داروها و مواد موثره دارویی را تولید می‌کنیم که در ۳ درصد آن در مواد اولیه وابسته‌ایم، این موضوع هم ارزبری هم دارد و هم در بحث سلامت مردم اهمیت دارد.

در این برنامه محوری حمایت جدی داریم تا دو سال آینده صد درصد در تولید مواد دارویی پیشرفته نوترکیب به خودکفایی برسیم، همانطور که خوشبختانه این توانمندی باعث شده تا بعضاً گرانی‌هایی را در تأمین دارو داشتیم اما هیچ‌گاه کمبود نداشتیم؛ این توان شرکت‌های ایرانی است.

در تلاطم ارزی سال ۹۷ هم با توان شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی هیچ‌گاه کمبود دارو به عنوان یکی از عناصر حیاتی حوزه درمان و سلامت نداشتیم، این ارتقای توانمندی به همت شرکت‌های دانش‌بنیان در حال دنبال شدن است، عزم جدی معاونت علمی ایجاد این پلت‌فرم‌ها است.

در این راستا چه برنامه‌ای باید داشته باشیم؟

 دهه پنجم انقلاب هم با صدور بیانیه متقن گام دوم رهبر معظم انقلاب آغاز شده و یکی از موارد هشت گانه‌ای که به عنوان نخستین محور مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته، حوزه‌های پژوهشی و علم و فناوری است که ما خودمان را مکلف می‌دانیم خود را بر اساس این سند بالادستی که ستاره قطبی حرکت کشور در سال‌های آینده است و برنامه‌های دیگر علم و فناوری عمل کنیم، اما باز هم بر پلت‌فرم بخش خصوصی و حمایت از جوانانی که تمام سرمایه آن‌ها یک ایده راهبردی، یک کوله‌پشتی، یک لپ‌تاپ و البته زیرساخت‌های آزمایشگاهی کشور است تأکید داریم.

انتهای پیام/

منبع: فارس